Son yıllarda güneş enerjisi sistemlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte sistemlerdeki verimliliği arttırmaya yönelik yapılan uygulamalar büyük önem taşımaktadır.

Güneş enerji sistemlerinde verimi etkileyen birçok etken vardır. Fotovoltaik hücrelerin maksimum üretim çıktısını güneş ışınlarının panel yüzeyine dik geldiği zaman vermelerinden dolayı, sabit olarak kurulan panellerden gün içerisinde öğle vakitleri haricinde maksimum üretim alınamamaktadır. Bu sebepten oluşan üretim eksikliğinin önüne geçmenin en etkin yollarından biri; verimliliği %20’ye kadar artırabilmeyi sağlayan güneş takip (solar tracker – güneş izleyici) sistemleridir.

1. Kullanılan Eksen Sayısına Göre Güneş Takip Sistemleri

1.1. Tek Eksenli Kontrol Sistemleri

Bu kontrol sistemlerinde panel sadece tek eksende hareket etmektedir. Güneş takip sistemi sayesinde verimliliği sistemin kurulduğu bölgeye göre değişmekle birlikte yaklaşık %10-20 oranlarında arttırmak mümkündür. Tek eksenli kontrol sistemlerinde dizeler hareketi doğu-batı ekseninde yaparak gün içinde güneşi takip etmektedir.

 

 

1.2. İki Eksenli Güneş Takip  Sistemleri 

İki eksenli kontrol sistemlerinde Güneş’in gökyüzündeki konumunu belirten iki açı değeri ile takip gerçekleştirilir. Bu kontrol sisteminde eksenlerden biri azimuth ekseni, diğeri ise zenith ekseninde hareket etmektedir. İki eksenli kontrol sistemi ile panel verimliliği %30-40 oranlarında iyileştirilebilir.

 

 

   SİSTEMLERDE KARŞILAŞILAN PROBLEMLER VE ÇÖZÜMLER

     1.Hava İstasyonu Problemleri

Sistemin güneşi takip edebilmesi için gerekli konum bilgisi algılayıcılar tarafından sağlanan ve kapalı çevrim çalışan sistemlerdir. Güneş panellerinin ışığın yoğun olduğu yöne yönelmesi prensibi ile çalışan sistemlerde algılayıcı olarak ışığa duyarlı algılayıcılar veya özel geliştirilmiş algılayıcılar kullanılabilir. Güneş panelinin ön yüzüne yerleştirilen algılayıcı günün değişen saatlerine göre ışığın daha yoğun geldiği yönü algılar ve buna göre bir sinyal üretir. Bu sinyal kontrolör tarafından işlenerek, sistemin tek eksende veya iki eksende hareketi gerçekleştirilir.

Pasif kontrollü sistemlerin avantajı algoritmalarının karmaşık yapıda olmayışıdır. Fakat sistemde kullanılan algılayıcılar ortam koşullarından çok etkilenebilir ve hatalı ölçüm yapabilirler. Buna bağlı olarak güneşin konumu yanlış tespit edilebilir, sistem kararsızlaşabilir. Algılayıcıdan alınan veri sürekli olarak kontrolör tarafından izlendiği ve buna göre bir kontrol sinyali üretildiği için bu sistemler kapalı çevrim çalışmaktadır.

Bu tür sistemlerde hava istasyonunun takibi yapılarak istasyonda yer alan rüzgar, ışınım, sıcaklık ve kar sensörlerinin doğru çalışıp çalışmadığı sürekli kontrol edilmeli bu sensörlerin bakım onarım kapsamında kalibrasyonlarının yapılması gerekmektedir.

 

 

     2.Uyanmama, Harekete Geçememe Problemleri

Tracker Sistemlerde güneşin doğuşuyla birlikte sistem uygun açılarla güneşe iki eksenli olarak yönelmektedir. Bu eylemi gerçekleşmesini sağlayan lineer aktüatör pistonlara aşağı ve yukarı yönde 55-60 derece açı vermektedir. Sistemde bazı noktalar uyanamamakta ve uyanamayan noktalarda üretime ciddi olarak yansımaktadır. Bakım ve onarım faaliyetleri kapsamında bu noktaların tespiti yapılmakta olup, yönetici panelde müdahaleler gerekmektedir. Sorunun kaynağı otomasyon veya mekanik olabilmektedir. Bunun tespiti için; öncelikli olarak yönetici panelde manuel olarak kontrol komutları işlenmektedir. Komutların karşılık bulup bulunmadığının kontrolü yapılmakta lineer aktüatörlerin hareketleri gözlenmektedir. Sistemde hareket olduğu görüldüğünde sistem otomatik moda alınıp hareketlerin kontrolcü tarafından sağlanıp sağlanmadığı izlenmektedir. Hareket görüldüğünde sistemin uygun açıya gelmesi beklenmektedir.

 

 

          3.Mekanik Problemler

Sistemde otomasyon kontrolü yapıldıktan sonra aktüatör kontrolü sağlanmalıdır. Otomasyon sistemi tarafından gönderilen komutların pistonda herhangi tepkiye yol açıp açmadığı kontrol edilir. Tepki geldiği halde hareket sağlanmadığında aktüatör motoruna bağlı dişli sistemi, rulmanlar ve diğer makine elemanları kontrol edilmelidir. Motor bölümünde herhangi bir tepki olmaması durumunda kontrol panosunda sistemden gelen komutların elektriksel olarak tepkileri ölçülmelidir. Değerlerin normal seviyelerde olması halinde ilgili aktüatörün işlevini yerine getirmediği bu sayede tespit edilebilir.

Hareketi sağlayan tracker sisteminin yükünü alan mekanik parçaların bir birine uyumunun ve bağlantı elemanlarının tork değerlerinin sürekli gözetim altında tutulması gerekmektedir. Gevşekliklerde parçaların kaydığı ya da yerinden çıktığı gözlemlenebilir. Bu noktalara müdahale edilmediğinde mekanik yarım ay denilen parçaların yamulduğu hatta kırıldığı görülmektedir. Hasarlı noktalarda panellerin açı almasının güçleştiği görülmektedir. Kırılan noktalarda çökmeler meydana gelebilmektedir. Çökmeler paneller üzerinde ciddi problemlere ve üretim kaybına sebebiyet verebilir. Mekanik kırılmalar panellerin çatlamasına, kırılmasına sebebiyet verebilmektedir. Önleyici bakım onarım kapsamında; bu kısımların kontrolleri yapılmalı uygun tork değerinde bağlantılar sağlanmalı ve sistem dengesi uygun tutulmalıdır.

 

Ges İşletme ve Bakım & Onarımda Profesyonel Hizmet

Türkiye’deki güneş enerji santrallerinin büyük bölümü 2016-2018 yılları arasında devreye alınmıştır.  2019 yılının ikinci yarısına geldiğimizde; santrallerin önemli kısmının EPC garantilerinin tamamlandığını veya tamamlanmak üzere olduğunu görmekteyiz. Peki milyonlarca dolar harcanarak kurulan  GES’lerin varlık yönetimleri, işletme ve bakımları nasıl yapılıyor? Profesyonel destek almadan işletmede birkaç teknisyen veya mühendis istihdam etmek ne ölçüde güvenli? Bu soruların cevapları yatırımcılar için büyük öneme sahip. Zira milyonlarca dolar harcanarak yapılan ve en az 25 yıl daha işletmede olacağı öngörülen santraller verimli ve güvenli işletilmelidir. Yazımızda, santral işletme dönemi için önemli konuları sıralayarak, varlık yönetimi ve işletme&bakım konusunda profesyonel destek alınmasının gerekliliğine değindik. Yatırımların korunması, güvenli ve sürdürülebilir varlık yönetimine sahip olunması için, işletme sahiplerinin aşağıda belirtilen teknik ve ticari riskleri; teknik altyapısı ve servis ağı olan profesyonel bakım onarım firmalarına transfer etmeleri şiddetle önerilmektedir.

1. Santralinizdeki paneller yaşlanıyor mu? Panel dizelerindeki yalnızca bir panelin yaşlanmasının dizedeki bütün panellerin yaşlanması anlamına geldiğini biliyor musunuz? Bu konuda neler yapılabilir?

   Güneş enerji santralleri; her biri küçük bir jeneratör diyebileceğimiz panellerden oluşmaktadır. Dizelerdeki paneller istenilen gerilim sağlandıktan sonra seri şekilde bağlanarak dize gücü sağlanmaktadır. Dizelerdeki seri bağlı paneller, en düşük güce sahip panelin gücü nispetinde enerji üretmektedir. Yani bir nevi  en düşük güçlü panel dizenin gücünü belirlemektedir. Bu anlamda seri bağlı panellerde herhangi bir panelin degredasyon denilen güç düşümüne uğraması durumunda dizedeki tüm paneller güç düşümüne uğrayacaktır. Bu durum üretim kaybına ve istenilen performansın elde edilememesine yol açmaktadır. Sahadaki panellerin, panel üreticilerinin vermiş olduğu yaşlanma oranı garantisi kapsamı içinde olup olmadığının kontrolü önem arz etmektedir.

 

Bu durumu tespit edebilmek için güneş enerjisine özel ölçüm cihazları kullanılmalı, kalifiye denetim firmalarından destek alınmalıdır.

Dizelerin I-V grafiklerinin incelenmesi, sorun tespit edilen dizelerde ise panel bazlı I-V grafik ölçümü yapılması ile sorunlu paneller tespit edilebilir.

 

2. Santralinizin performansı nasıl ölçülür ve performansın arttırılması için ne gibi iyileştirmeler yapılabilir?

Güneş enerji santralinin performansı, en basit ifadeyle panel yüzeyine gelen güneş enerjisinin ne kadarının elektrik enerjisine çevrildiğinin göstergesidir. Performans tespiti için öncelikle panel yüzeyine gelen ışınım değerinin ölçülmesi gerekir. Bunun için santralde güneş ışınım sensörünün (pyranometre veya referans cell)  bulunması şarttır. Sensörlerin doğru monte edilmesi ve temiz tutulması doğru performans tespiti için önem arz etmektedir. Doğru ışınım verilerinin alınmasıyla birlikte performans oranı kolaylıkla hesaplanabilir.

Kurulum ve devreye alma sonrası performansın arttırılması için iki ana faktör bulunmaktadır. Birincisi emre amadelik yüzdesinin maksimumda tutulması ikincisi ise sistemdeki bileşenlerin verimliliklerinin maksimize edilmesidir.

Emre amadelik Yüzdesinin Maksimumda Tutulması: Emre amadelik yüzdesi santralin üretime müsait olduğu sürelerin toplam süreye oranıdır.  Emre amadelik yüzdesinin maksimum olabilmesi için santraldeki arıza sürelerinin minimum olması yani üretim kayıplarının minimize edilmesi gerekmektedir. Arızaların minimize edilmesi için önleyici bakımların devamlı ve bilinçli olarak yapılması, arızalara hızlı ve doğru şekilde müdahale edilmesi gerekmektedir. Özellikle önleyici bakımların, elektriksel ve mekanik testler uygulanarak yapılması arızların minimize edilmesini sağlar. Örneğin izolasyon testlerinin yapılması izolasyon değeri düşük dizelerde arızaların oluşmasını engelleyecektir. Yalnızca gözle kontrol esasına dayalı yapılan bakım faaliyetleri, muhtemel arızaların tespitinin yapılamamasına yol açmaktadır.

Sistem Bileşenlerinin Verimliliği: PV sistemlerde en önemli ve verimliliği en değişken ekipmanlar panel ve inverterlerdir. Panel verimliliğini öncelikli olarak degredasyon, yoğun kirlenme, gölgelenme/kirlenme sebebiyle oluşan hot-spot ve by-pass diyot arızaları etkilemektedir. Arızaların tespiti ve verimliliğin maksimum hale getirilmesi için özellikle termal gözlemlerin standartlar çerçevesinde (IEC 62446) ve doğru ekipmanlarla yapılması gerekmektedir.

Panel temizliğinin standartlar çerçevesinde ve doğru zamanda yapılması yine verimliliği olumlu etkilemektedir.

Sıcak bölgelerde, özellikle merkezi inverterlerde verim düşüşleri daha sık görülmekle birlikte, inverter kabin içi sıcaklıklarının belli seviyelerde tutulması için mutlaka üreticinin tavsiyeleri doğrultusunda uygun bakımın uygulanması gerekmektedir.

İnverter verimliliğin ölçümü ve inverter bakımı için profesyonel destek almak şarttır.

String inverterler için de benzer şekilde havalandırma ve güneşten koruma dikkat edilmesi gereken noktalardır.

 

     

 

 

3. Santralinizde yangın riski olduğunu biliyor musunuz?

 Yılda iki kez önerilen önleyici bakım faaliyetleri yangın risklerini minimize etmek için büyük önem taşımaktadır. Elektriksel ekipmanlar enerji altında devamlı olarak yüksek ısılarda çalışmaktadır. Montaj döneminde gevşek bırakılan ekipmanlar veya havalandırması yetersiz ekipmanlar ısınmaya en müsait ekipmanlardır. Doğru tork değerinde monte edilmeyen şalterler, hatalı konnektör bağlantıları, trafo başlıklarının yanlış monte edilmesi gibi birçok sebep santrallerde yangın riski oluşturmaktadır. Özellikle yaz aylarında çıkabilecek yangınlar büyük üretim kayıplarına sebep olabilir. Güneş panellerinin yanıcı özelliği ile beraber, küçük ölçekte başlayan bu yangınlar bir anda büyüyebilir. Sigorta şirketleri böyle bir durumda, bakım anlaşması bulunmayan santrallerin hasar ödemelerini gerçekleştirmemektedir.

4. Panellerim aslında ne kadar kirleniyor? Yıkama yaptırırsam kazanç elde eder miyim, kazancım yıkama maliyetini karşılar mı?

Panellerin temizlenmesi gerekliliğinin tespiti belli hesaplara dayanır. Özellikle tozlanma miktarının bilinmemesi, kirlilik sebebiyle ortaya çıkan üretim kaybının ne kadar olduğu konusunda blirsizlik yaratır. Günümüzde son teknoloji ile geliştirilen toz sensörleri, tozlanma miktarı ile ilgili bizlere kesin veriler sunar. Toz sensörlerinin kullanılması durumunda, santralde kirlenme kaynaklı kayıplar kolayca tespit edilebilir. Bu tespitle beraber kayıpların, yıkama maliyetini karşılayıp karşılamayacağı kolayca hesaplanır. Profesyonel bakım&onarım şirketlerinden hizmet almak, gereksiz yıkama maliyetlerinden kaçmayı veya gerekli olup da yapılmayan yıkama kaynaklı üretim kayıplarından korunmayı sağlayacaktır.

 

 

  

 

5. Santralim şebeke kaynaklı darbelere karşı veya anormal şebeke koşullarında kendini koruyabiliyor mu?

 Enerji santrallerinde sistem komponentlerinin korunması için birçok farklı noktada koruma ekipmanları bulunmaktadır. Bu koruma ekipmanlarının çalışıp çalışmadığı veya koruma parametrelerinin doğru ayarlanıp ayarlanmadığının kontrolü hayati önem taşır. Şebeke kaynaklı aşırı akım, frekans dengesizliği, aşırı harmonik, yanlış röle kordinasyonu, yıldırım düşmesi v.b sonucu oluşan anomaliler santraldeki ekipmanlara büyük zarar verebilir. Koruma ekipmanlarının güncel durumu ve sisteme uygunluğu noktasında profesyonel destek alınması şarttır.

 

6. Santralimde oluşacak hasarlarda işletme sigortam beni ne ölçüde koruyor? Hangi şartlar sağlanmaz ise ödeme alınamaz?

 Güneş enerji santrallerinde işletme dönemi sigortaları yapılırken sunulan muafiyetler ve limitlerin santralde bulunan mevcut riskleri bertaraf edebilecek düzeyde olması gerekir.

Lisanssız santrallerde her bir santral için ayrı sigorta poliçesi tahsis edilmesi ve her bir santral için ayrı muafiyet belirlenmesi, saha genelinde oluşan hasarlarda her santralin ayrı muafiyete girmesine neden olmaktadır. Örneğin dolu kaynaklı bir hasarda, her bir sahada küçük çaplı oluşan hasar tüm sahalara bakıldığında ciddi bir hasara dönüşebilir. Fakat her bir sahanın ayrı muafiyeti olduğu için poliçe gereği ödeme alınamaması muhtemel olacaktır.

Hasar limit değerlerinin santraldeki risk ile ve ekipman değerlemeleriyle uyumlu olması çok önemlidir. 1 MWe kurulu güce sahip bir güneş santralinde ekipman bedelinin %60 ından fazlasını PV paneller oluşturmaktadır. Örnek olarak PV panellerin uğrayacağı bir dolu hasarının veya fırtına hasarının limit değerinin ilgili maliyetlerle uyumlu olması gerekir. Örneğin 50.000 USD limitli bir dolu teminatı 1 MWp lik bir santralde oluşabilecek büyük çapta bir dolu hasarını karşılayamaz.

Hasar durumunda, ödeme öncesi sigorta şirketleri mutlaka kapsamlı bir bakım onarım sözleşmesi talep edeceklerdir. Profesyonel ve kapsamlı bir önleyici bakım anlaşması bulunmayan sahalara, sigorta şirketleri hasar ödemelerini yapmamaktadır. Garanti kapsamındaki ürün arızası sebepli kayıplar, güç aşımı cezaları, yangın gibi hayati önem taşıyan sigorta klozlarının poliçelere eklenmesi için mutlaka profesyonel destek alınmalıdır.

 

 

 7. Reaktif cezalar geliyor. Ne yapmalıyım?

 

Lisanssız üretim yönetmeliği kapsamında üretim santrallerinin uymakla yükümlü oldukları şartlar belirlenmiştir. Önceki yazımızda mevzuatsal risklerle karşılaşmamak için veya karşılaşılması durumunda neler yapılabileceği noktasında profesyonel danışmanlık almanın öneminden bahsetmiştik.

Özellikle reaktif cezalar, limit aşımı cezaları, tüketim noktalarının takibi kaynaklı cezalar gibi ekonomik külfet getiren unsurların bertarafı, sadece ve sadece doğru varlık yönetimi kabiliyeti olan, teknik altyapıya sahip, geniş servis ağına sahip ve bu alanda bilgi birikimi ve tecrübeye sahip bakım&onarım ve işletme şirketleri ile çalışılmasıyla mümkündür.

Lisanssız Elektrik Üreticileri İçin Dağıtım Sistemine Bağlantı Anlaşması Madde-16 Cezai Şartlar bölümünde belirtilen ihlallerin yaşanması durumunda Lisanssız Enerji Üretim santralleri büyük cezalarla karşı karşıya kalmaktadır. Cezaları önlemenin yolu ise yönetmelikleri bilen hem teknik hem de mevzuatsal konulara hakim olmaktan, sistemdeki verilere göre analizler yapmaktan geçiyor. Bu kapsamda profesyonel destek almak önemlidir. Maxima portföy yönetimi, işletme ve bakım hizmetleriyle yatırımcılara çözümler sunmakta ve gerekli uyarıları yaparak yatırımcıların yüksek bedelli cezalarla karşılaşmasını engellemektedir.

Aşağıda Lisanssız Elektrik Üretim santralleri(GES; RES vb.)için risk ve karşılaşma frekansına göre sıralanan muhtemel cezalar ve alınabilecek önlemler özetlenmiştir.

Madde-16/d

Üreticinin dağıtım sisteminin her bir ölçüm noktasında çekecekleri endüktif reaktif enerjinin/verecekleri kapasitif reaktif enerjinin, aktif enerjiye oranının ilgili mevzuata uygun olmaması

Bu durum en sık karşılaşılan durumlardan biridir. Mevzuat gereği sistemin şebekeden çekilecek kapasitif enerji miktarı, çekilen aktif enerji miktarının %20’sini, çekilecek endüktif enerji miktarı, çekilen aktif enerji miktarının %15 ini geçemez. Özellikle GES santralleri barındırdığı çok sayıda elektronik ekipman ve kabloların çektiği/verdiği reaktif enerji sebebiyle cezaya maruz kalmaktadır. Bu durumu önlemenin yolları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Kapasitif Enerji Tüketiminin Sınırı Aştığı Durumlar: Bu durumda sistemin şebekeden çektiği reaktif kapasitif enerjiyi azaltmak gerekir. Bunun için sistemde kullanılan ve yükün dengesiz olmasını sağlayan, içerisinde kondansatör grubu bulunduran komponentleri, fazla yük çeken fanları, aydınlatma vb. yükleri azaltmak gerekmektedir. Özellikle kapasitif enerji tüketimi belirlenen sınırların üzerinde olan sistemlerde GES sahalarının devreye alınması sırasında saha panolarına konulan sabit güçteki kondansatörlerin devreden çıkarılması oluşacak cezanın boyutlarını azaltacaktır. Sabit kondansatölerin devreden çıkarılmadan önce sisteme etkisinin analizinin yapılmasında fayda vardır.

 

• Endüktif Enerji Tüketiminin Sınırı Aştığı Durumlar: Bu durumda sisteme endüklenen yükü dengelemek için kapasitif etki yaratacak bir yük / yüklerin devreye alınması gerekir.Kapasitif etki yaratan yükler başlıca kondansator grubu bulunduran komponentlerdir. Bu durumda sistemde devrede olmayan bir kondansatör grubu var ise devreye alınması (endüktif tüketimi dengeleyecek kadar) gerekmektedir.

 

Her iki durumda da tüm bunların yapılması sonrasında sistemde halen reaktif kullanım sınırlarının üzerinde bir çekiş varsa sistemin dengelenmesi için kompanzasyon sistemleri kurulması gerekmektedir. Kompanzasyon sisteminin kurulması sonrasında reaktif kullanımların takibinin yapılması için ayrıca kompanzasyon sistemlerinin izlemenmeside gerekebilecektir. Kompanzasyonda yaşanacak arızalardan zamanında haberdar olunmaması beklenmedik cezaların gelmesine sebep olabilir.

Resim Kaynak: EMO

Madde-16/a

Üreticinin bağlantı noktasına anlaşma gücü üzerinde elektrik enerjisi vermesi

İlgili maddeye göre anlaşma gücü üzerinde sisteme enerji verilmesi halinde uygulanan cezalar yalnızca limit aşımı yapılan tutarın ödenmemesi ve sistem kullanım bedellerinin aşım yapılmış durumdaki toplam enerji üretim miktarına göre hesaplanması şeklindeydi. Ancak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun 24 Haziran 2017 tarihli Resmi Gazetede yer alan, şebekeye bağlantı görüşünde yer alan kurulu gücün üzerinde enerji veren lisanssız santrallere ilgili fatura döneminde herhangi bir elektrik bedeli ödenmemesini öngören 22 Haziran 2017 tarihli kararı 1 Temmuz 2017 tarihinde yürürlüğe girdi.

Son uygulamayla limit aşımı birçok GES yatırımcısının büyük zararlara maruz kalmasına sebep olmuştur. İlgili karar sonrasında yatırımcılar inverterlerini limitleyerek cezaları engellemeye çalışmıştır. Bazı sahalarda inverterler tamamen kapatılmış, bazı sahalarda ise cezaya girmemek için büyük oranlarda (>%5) inverterler limitlenmiştir. Hem cezaya maruz kalmamak hem de santral verimini düşürmemek adına limitleme miktarının sistemdeki kayıplara göre hesaplanması ve risk alınmadan tüm inverterler devrede olacak şekilde ayarlanması gerekmektedir.

Madde-16/c

Üreticinin ilgili mevzuatta tanımlanan emniyet tedbirlerini almaması,  yanlış manevrası, test ve işletme hatası veya teçhizat arızası gibi nedenlerle Dağıtım Şirketi çalışanlarının, tesislerinin, dağıtım sisteminin olumsuz yönde etkilenmesi

Yanlış manevra veya test, işletme hataları yapılmamalıdır. İşletme ve bakımda dikkat edilmesi gerekenler aşağıdaki gibidir:

1- ENH ve DM de arıza veya bakım olması durumunda dağıtım şirketine yazılı bildirim yapılır. ENH ve DM dağıtım şirketine aitse ilgili bakım bildirimlerini dağıtım şirketi göndermekle yükümlüdür. Arıza çözülene kadar sistemin DM ile ilişkisi kesilir. DM’nin enerjilendirilmesi sonrasında sisteme Dağıtım merkezinin de bilgisi dâhilinde kontrollü olarak enerji verilir.

2-Santralin Periyodik bakım veya arıza durumlarında dağıtım merkezine önceden bildirim yapılır ve santralin trafo kesicilerinden enerji kesilerek bakım yapılır.

3- Manevra yapacak personelin elektrik mühendisi veya EKAT belgeli elektrik teknisyeni olması şarttır. Manevra en az 2 kişiyle bakım talimatlarına ve İş güvenliği kurallarına göre yapılmalıdır.

Madde-16/e

Üreticiye ait üretim tesisi ile bağlantı ekipmanının, şebeke kaybı olması veya kısa devre arızası oluşması durumlarında, dağıtım sistemiyle bağlantısının kesilmediğinin veya bağlantısı kesik olduğu halde enerjisiz şebekeye çok kısa, kısa veya uzun süreli enerji verildiğinin tespit edilmesi (ilgili kilitleme sistemlerinin çalışmaması)

Şebeke enerjisi kesildiğinde sistemin enerji üretmesi mümkün değildir. Bu durum daha çok kojenerasyon vb. sistemlerde görülebilir. Sistemde şebeke kesildiği anda frekans aniden düşer ve sistemle senkronizasyon sağlanamaz ve üretim durur. Ancak anlık olarak bu durumun gerçekleşmemesi için sahadaki röle koordinasyonunun doğru olması gerekir. Düşük gerilim açmalarının selectivite ayarlarının doğru ve dağıtım şirketinin set değerleri doğrultusunda yapılması gerekir. İlgili durum yaşanırsa büyük iş kazalarının yaşanmasına sebep olabilir.

Madde-16/b

Üreticinin tesis ve/veya teçhizatının bu anlaşma ve ilgili mevzuatta belirtilen bozucu etkilere ilişkin sınır değerlerini aşması

Harmonikler ve flikerlerin belirlenen limitlerin üzerine çıkması durumunda ilgili bozucu etkileri düzeltmek adına güç kalitesi sistemleri kurulmalıdır. Henüz böyle bir ceza ile karşılaşmamış olsak da uzaktan izleme yazılımları sayesinde harmonikler ve flikerler kontrol altında tutulmaktadır.

 

Resim Kaynak: EMO

 

 Madde-16/ç

Üreticiye ait arızalı iletişim teçhizatının Dağıtım Şirketinin yazılı uyarısına rağmen onarılmaması/değiştirilmemesi ve bu durumu ile kullanılmaya devam edilmesi

Burada bahsedilen RTU cihazları ve OSOS ekipmanlarıdır. Bu durumdan kaçınmak amacıyla uzaktan izleme yapmak gerekir. Olası bir OSOS arızasında sayaç okuma sahada yapılacağından sayaç okuma ücreti dağıtım şirketi tarafından yatırımcılara yansıtılacaktır. RTU arızalarını profesyonel izleme yaparak uzaktan tespit etmek mümkündür. RTU sağlayıcısının izleme yazılımının olması ve satış sonrası hizmet vermesi önemlidir. Zira Arızaların tespiti sonrasında cihazların değişimi gerekebilir.

Maxima Enerji olarak yatırımcılara Asset Management kapsamında anahtar teslim işletme ve Bakım&Onarım hizmetleri vererek işletmelerin kar maksimizasyonu yapmasını sağlıyoruz. 200 MWp üzerindeki Lisanssız Enerji Santrali İşletme ve Bakım tecrübemizle santral yatırımcılarını yukarıda bahsedilen tüm risklerden koruyoruz. Elektrik-Elektronik Mühendislerinden oluşan merkez izleme ekibimizle risklere karşı her an hazırlıklı olacak şekilde gerekli teknik analizleri yapıyor ve müşterilerimize sunuyoruz. Teknik analizlerin yapılması sonrasında Türkiye’nin 9 ayrı bölgesinde yer alan teknik ekiplerimizle sahalardaki gerekli önlemleri alıyoruz. Bugüne kadar yüz adetin üzerinde kompanzasyon pano kurulum tecrübesi olan kuruluşumuzdan, dilerseniz ücretsiz keşif hizmetinden faydalanabilir santralinizin hangi risklerle karşı karşıya olduğunu öğrenebilirsiniz.

 

Güneş Enerji Santrallerinde Bakım Onarım Yöntemleri

Türkiye’de GES kurulu gücü Eylül 2018 itibariyle 4.849,7 MW seviyesine ulaştı. GES‘lerin yalnızca 81,7 MW lık kısmı lisanslı santrallerden oluşurken 4.768 MW’lık kısım lisanssız kurulan santrallerden oluşmaktadır. Lisanssız santrallerin en fazla 1 MW kurulu güçte olabildiği dikkate alındığında Eylül 2018 itibariyle en az 4.768 ayrı trafoya sahip ve birbirinden bağımsız proje olduğu kabul edilebilir ki bu da ortada önemli bir arıza potansiyeli olduğunun göstergesidir. Kurulan GES’lerin büyük bölümü son iki yıl içerisinde kurulmuştur ve toplam 4,7GW büyüklüğündeki en az 4700 adet santralin 2 ya da 3 yıllık EPC garantileri bitmek üzeredir. Maxima Enerji olarak; yukarıdaki bilgiler ışığında, yakın gelecekte GES yatırımcılarını bekleyen ciddi teknik sorunların olabileceğini öngörmekteyiz. Sorunların ne olabileceği, oluşturdukları riskler ve bu risklerin ortadan kaldırılması için gerekli önlemlerin neler olduğuyla ilgili bir araştırma yazısı hazırladık.

Güneş Enerji Santrallerinde Sık Karşılaşılan Arızalar ve Bakım & Onarım Önerileri

İzolasyon Hataları

GES’lerde en sık görülen hatalardır. İzolasyon hataları genellikle EPC döneminde yapılan yanlış ve gevşek bağlantılar ,Kabloların sıkı çekilmesi veya kablo tavalarının köşelerinin kablolara zarar vermesi, kemirgenlerin kabloları kemirerek kablolara zarar vermesi gibi sebeplerden ötürü oluşmaktadır. İzolasyon hataları kısa devrelere sebep olmakta ve bağlı olduğu inverter vb. cihazların arızalanmasına veya devreden çıkmasına sebep olmaktadır. Arızanın çözümü sonrasında IEC 62446-2016 standartına göre izolasyon testi yapılması gerekmektedir. Kablo izolasyonlarının en az 2 Mohm değerinin üzerinde olması ve kablo izolasyon değerlerinin birbiri içerisinde tutarlı olması gerekmektedir. Hasar gören kabloların bakımının yapılması için kablolar yer altındaysa yeniden kablo çekilmesi , yer üstünde olan hasarlarda ise kablo onarımının yapılması gerekmektedir. Kış aylarında kemirgenlerin yer altındaki kanallarda saklanması ve sıcak olan kablo kanallarına yakın yuvalarını yapması sonucu kemirgenler DC kabloları kemirerek zarar verebilmektedir. Bakım&Onarım olarak bu durumda GES sahasında ilaçlama yapılması ve kemirgenlerin GES sahasından uzaklaştırılması gerekmektedir.

Invertör ve Kompakt Şalter Arızaları

İnverterler solar sistemlerin en önemli parçalarından biridir. Doğru akımı alternatif akıma çeviren inverterlerin bakım onarımı ekipman üreticilerinin belirlediği bakım kılavuzlarına gör yapılmalıdır. İnverterlerin markalarına göre montaj bağlantılarında veya havalandırma sistemlerinde farklılıklar görülmektedir. String inverterlerin yanlış veya uygun tork değerinde yapılmayan bağlantılarında zamanla klemens yanıkları meydana gelmektedir. Merkezi inverterlarda özellikle hava filtrelerinin temizliği ve fanların bakımı mutlaka her yıl yapılmalıdır. Merkezi inverterlarda inverter köşkünün havalandırması,temizlik ve bakımı çok önemlidir. Güneş enerji santrallerinde kullanılan şalterlerde oluşan aşırı ısınma sorunları ancak bağlantıların bakımlarının uygun şekilde yapılmasıyla giderilebilir. GES sahasında Yılda en az 1 kere tüm bağlantıların termal testlerin yapılması ve gözle kontrollerinin yapılması olası yangın riskini ve üretim kayıplarını engelleyecektir.

 

Güneş Paneli ve Güneş Konnektör Arızaları

Güneş Panellerinde en sık görülen sorunlar hücrelerde hotspot, junction boxlardaki(Bağlantı Kutusu)diyot arızaları ve bağlantı kutularındaki kablo arızalardır. Özellikle yaz aylarında panel verimlerinin bu sebeplerden ötürü nominal verimin altına düştüğü görülmektedir. Konnektörlerde görülen uyumsuzluk “missmatch” durumu konnektörlerin arızalanmasına sebep olabilmektedir. Uyumsuzluk sorunları sebebiyle konnektörler yanmakta ve GES sahası için yangın riski oluşturmaktadır. Periyodik(önleyici) bakımlarla ilgili problemler tespit edilip giderilebilir. Periyodik bakımlar esnasında, termal görüntülemenin IEC 62446-2016 standartlarında belirtilen koşullarda ve yetkin personellerce yapılması şarttır. Aksi durumda yanlış analizler yapılarak yanlış kanaatlere varılabilir.

Orta Gerilim (Trafo, Kesici) Arızaları

GES’lerin şebekeyle bağlantısını sağlayan orta gerilim sistemlerinde yaşanan arızalar GES’lerde önemli üretim kayıplarına sebep olmaktadır. Özellikle trafo ve kesicilerin tamir/temin sürelerinin 1 aya kadar çıkabilmesi riskin ne denli büyük olduğunu göstermektedir. Trafolarda ve kesicilerde arızaların önlenmesi için periyodik bakımların uzman personellerce yapılması şarttır. Bakımlarda trafo korumalarının test edilmesi büyük önem arz etmektedir. Koruması olmayan trafolar şebekeden gelebilecek darbelerde kolaylıkla faz arızası verebilmektedir. Faz yanıklarının oluşması durumunda trafonun fabrikaya gönderilerek tamir edilmesi gerekmektedir. Yağlı trafolarda yağ-gaz analizlerinin yapılması, çevirme oranı ve sargı dirençlerinin ölçülmesi tavsiye edilmektedir. Kesicilerde kontak geçiş dirençlerinin ölçülmesi de olası ark oluşumlarını tespit etmekte büyük önem arz etmektedir.

Röle Koordinasyonu Kaynaklı Arızalar

Röleler enerji sistemlerinde sistemi anormal şartlardan koruyan ekipmanlardır. Şebekeden sağlanan enerjinin kalitesinin veya sistem içerisindeki enerjinin kalitesinin belli toleransların üzerinde bozulması sistemlere zarar verebilmektedir. Bu durumun önlenmesi için sahada röle koordinasyonunun yapılması gerekmektedir. Aksi durumda şebekeden gelen veya şebekeye verilen darbeler beklenmedik arızalara ve patlamalara sebep olabilir. Şebekeden gelen darbelerde röle koordinasyonuna göre hiyerarşik kesici korumalarının çalışıp çalışmadığı, röle ayarlarının doğru yapılıp yapılmadığı kontrol edilerek anlaşılabilir.

Yazı dizimizde belirttiğimiz arızaların haricinde, GES’lerde onlarca farklı türde arıza meydana gelmektedir. Bizler, tecrübelerimize dayanarak en sık rastlanan 5 arıza tipini burada açıklamaya çalıştık. Tüm bu arızaların meydana gelmesinin genel sebebi profesyonel önleyici bakımların yapılmaması ve/veya bakımların uzman olmayan personellerce standartlara uygun olmadan yapılmasıdır. GES yatırımları minimum 25 yıl boyunca yatırımcılara gelir kazandıran uzun vadeli yatırımlardır. Bu uzun süreçte bakım onarım hizmetleri, yatırımlarda meydana gelebilecek maddi kayıpların yaşanmasını engellemekle kalmaz, beklenenden daha fazla üretim getirisi sağlar, yatırımların daha fizıbıl olmasına ve geri dönüşlerin kısalmasına vesile olur. Bu sebeple yatırımcıların Bakım&Onarım faaliyetlerini ek maliyet olarak değil mutlaka üzerinde durulması gereken ve maddi kaybı engellemenin yanında, ek kazanç sağlayabilecek bir yatırım aracı olarak görmeleri gereklidir. Aksi durumda oluşacak arızalarda bakım&onarım işlerine ayrılacak bütçelerin çok daha fazla maliyetlere sebep olan arızalarla karşılaşılması kaçınılmazdır.